YAZAN: Dr. Zerrin Başer, MCC
Koçluk mesleğinin giderek yaygınlaşmakta olduğu ve maalesef birçok başka kelimenin yanına yakıştırıldığı ya da yapıştırıldığı bir dönemdeyiz. Uluslararası Koçluk Federasyonu -ICF-, koçluk etiği, eğitimi, temel yetkinlikleri ve bunlara göre akredite olmayı aşama aşama sağlayarak gerek koçluk eğitim seviyesini ve gerekse de profesyonel koçların yetkinlik çıtasını daha da üst düzeye çekme çabaları ile meslek erbabının nitelikli koçlardan oluşması için çalışan dünyada en çok üye sayısına sahip şemsiye organizasyon. ICF ile birlikte koçluğun profesyonel çatısını oluşturan EMCC, AC gibi organizasyonlar da mesleğin yetkinlik ve gelişim sürecinin önemli oyuncuları. Bu yapılar ve akredite koçluk eğitimi veren organizasyonlar aynı zamanda genel olarak farklı birikimler, deneyimler ve mesleklerden sonra koçluk mesleğini edinerek profesyonel koç olan kişilerin farklı odak- ‘niş’ alanlarında gelişimlerini desteklemektedir.
Koçluk en sade tanımı ile; koçluk alanı çok derin ve bütünsel dinleyerek, kişiyi bulunduğu noktada, dünya bakışı ve değerleri ile anlayarak, onun dili ile güçlü sorular sorarak ve kişiyi seçtiği konuya odaklı derin düşündürme ve ortaya çıkan farkındalığı yaşama eylemlerle yansıtmasına yol arkadaşlığı yapmanın bilimi ve sanatıdır.
Bu sanatın odağında insan ve insanın yaşama yansıtabileceği sınırsız potansiyeli var. Koçluk günümüzde sadece profesyonel bir meslek olmanın ötesinde, yaşamın pek çok alanında özellikle de iş yaşamında yöneticilerin kazanması gereken bakış açıları ve beceri setlerini de barındıran olabildiğince nötr, yargı ve yorumdan uzak dinleme ve soru sorma kültürü.
Özellikle 21. Y.Y. ’da neden bir koça gereksinim duyuyoruz?
Bu sorunun en öz cevabı; insanın VUCA (Değişken, Belirsiz, Karmaşık, Muğlak) dünyasında bir yandan artan hıza, performans ve başarı kriterlerini karşılamaya, diğer yandan yaşamda dengeleri korurken gelişmeye ve en önemlisi bir insan canlısı olarak kendini, neyi nasıl istediğini, tutkularını, yaşam amacını keşfetmeye ve tüm bu karmaşanın içinde odaklı, dingin ve derin düşünerek kendi gerçek cevaplarını bulmaya yönelik temel ihtiyacı.
Bu makale temel olarak; koçluk mesleğini icra edebilmeye yönelik gerekli tüm eğitim sürecini tamamlamış koçların mesleğe başlarken ya da belli aşamalarda olası koçluk odak alanlarının neler olabileceğini, gerekliliklerini ve avantajlarını sunmaktadır.
Ayrıca belki de aslında koçluk olmayıp ‘koçluk’ kelimesi ile eşleştirilmiş olan alanlara ayırt edici farkları ortaya koyabilmek amacı ile bu konuyu yirmi yıldan fazla odağında tutmakta olan bir gözün değerlendirmelerini içermektedir. Bunların yanı sıra bir koçla çalışmak isteyen kişilerin de koçlarından beklentilerine ışık tutmayı hedeflemektedir.
Koçlukta odak-niş alanı ne demek?
Koçun belli bir odak konu ya da alan seçerek o alanda koçluk yapması, kendini geliştirmesi, beceri ve deneyimini kullanarak ve / veya yenilerini kazanarak adeta o alana yönelik uzmanlaşması anlamına gelir.
Niş alanı seçmenin avantajları neler olabilir?
Öncelikle koç geçmiş yaptığı iş veya deneyimlerini koçluk yaklaşımlarına bir zemin olarak kullanabilir. Örneğin bankacılık geçmişinden gelen bir kişi niş alanı olarak finans sektöründe çalışanlara koçluğu seçerse koçluk mesleğine başlarken hem var olan bağlantılarından, tanıdıklarından başlayabilir, hem hızla bu alanda güven oluşturabilir. Ayrıca konuya olan hakimiyeti nedeni ile her ne kadar bir koç olarak tavsiye ve öneride bulunmasa da müşterisine daha güçlü soruları sorabilir.
Koçluk bu alanın profesyonellerinin verilerine bakıldığında yüksek bir yüzde ile 2. hatta 3. meslek olarak seçiliyor. Bu mesleğe adım atan bir koçun yolculuğunun başlangıcında kendine bir odak alanı seçmesinin bir diğer avantajı da koçluğun dünya genelinde ‘word of mouth’- ağızdan ağıza-, diğer bir deyişle müşteri memnuniyeti ile yayılmaya devam etmesi nedeni ile koçun yeterli tanınmışlığa gelene kadar benzer çevreden müşteri potansiyeli yaratabilmesi.
Niş alanı seçmek aynı zamanda belki de biraz önceki örneğin tersine yıllardır çalıştığı ve deneyim sahibi olduğu alanın dışında koçun tutkusunun peşinden giderek yepyeni bir mesleğin yanı sıra yepyeni bir alanda kendini geliştirmesi, yeni ve farklı bilgi ve deneyimleri odağına katması ile yaşamında bambaşka bir pencere açıp, tamamen farklı insanlarla tanışma fırsatı da yaratabilir. Böylece pazarlama ve tanıtımın kolaylaşmasını da sağlar.
Bir diğer önemli nokta ise bir koç olarak kişinin sahip olduğu beceriler ve koçluk donanımı ile potansiyel müşterilerin ihtiyaçlarını örtüştürebilmek.
Bunların hepsinin bir araya geldiği bir nokta koç için niş alanı seçmeye yönelik önemli bir başlangıç adımı olur.
Bu noktada ‘yaşam koçu’ kavramını da netleştirmekte fayda var. İyi tasarlanmış ve koçluk yetkinliklerini derinlemesine kapsayan bir programdan geçmiş bir kişi profesyonel koçluk gereksinimlerini de yerine getirdiğinde koçluk yapacağı kişinin bugünden geleceğe üzerinde düşünmek istediği her konuya koçluk yapabilir. Bu aslında bu yazınının başlığının tersine bir koçun mutlaka bir niş alanı seçmesine gereksinimi yoktur mesajını da barındırır. Bu kapsamda koçluk insanın yaşamının içine giren iş, aile, arkadaşlar, ilişkiler, hobiler, yeni meslek edinme, kariyer yolculuğu, kendini tanıma, derinleşme, kendini dönüştürme, yaşam amacını keşfetme, spor yapma, yeni bir beceri kazanma, karar verme, yer, meslek değişimi ve pek çok farklı seçim, gelişim ve değişim için güçlü yol arkadaşlığı sunar. Bu ve benzeri konular insanın yaşam alanlarıdır bu nedenle konusu ne olursa olsun, koçluk doğası gereği bir insanın yaşam alanlarına veya bu alanlardan spesifik olan birine yapılır. Bu kapsamda koçluk konulardan bağımsız olarak zaten yaşamın geneline hizmet eder.
Akredite bir koçluk programı tamamladım. Mutlaka bir niş alanına gereksinimim var mı?
Öncelikle koçluk eğitimini alan bir kişi bunu profesyonel bir meslek olarak yapmayı arzu ediyorsa eğitim akreditasyonlarını tamamlamanın yanı sıra eğitiminin başından başlayarak uygulamalar ile koçluk pratikleri ile deneyimlerine de alan açmak durumunda. Niş alanı seçmek her şeyden önce koçun temel koçluk yetkinlikleri ile donanmış olması ile başlıyor. Konumuzun odağı koçluk olduğu için! Bununla birlikte kişi eğitimine başlarken belli bir niş alanını seçerek daha spesifik bir alanda da koçluk eğitimi alarak orada da uzmanlaşabilir. Örneğin sağlık alanında koçluk yapmak isteyen doğrudan bu alanı ve beraberinde temel koçluk yetkinliklerini birlikte kapsayan akredite bir koçluk programı ile doğrudan bu alana adım atabilir veya eğitim, takım koçluğu, ilişki koçluğu alanları gibi.
Koçluk mesleğine adım atarken veya eğitim yolculuğu esnasında aslında en ufuk açıcı yaklaşım kişinin “Ben koçluğu tam olarak ne için hangi alanda yapmayı gerçekten istiyorum?” sorusunun cevabını bulmak üzere koçluk alması olur.
“Koçlukta niş alanları neler?” sorusunun cevabını vermeden önce, “Nelerin yanına ‘koçluk’ kelimesini eklemesek daha doğru bir yaklaşım olur ve neden?” sorusunu cevaplayalım.
Bazı alanlar vardır ki bu alanlar danışmanlık gerektirir. Yani hizmeti sunan kişinin o alanın uzmanı olmasına ve danışanına bilgileri ile gereğinde yol göstermesine, bilgi vermesine ve tavsiyelerde bulunmasına gereksinim vardır. Örneğin bir koç bir organizasyonda yöneticilere koçluk yaparken organizasyonun gelişimine, yeniden yapılanmasına geçmiş bilgi ve deneyimleri çerçevesinde katkı sağlayabilir. Hatta koçluğun güçlü dinleme ve soru sorma becerilerini de bu alanda kullanabilir. Ancak bunun adı ‘Organizasyonel Koçluk’ değil ‘Koçvari Organizasyonel Danışmanlık’ olur. Bu alanlara örnekler arasında çocuğun büyüme ve gelişim süreci, belli bir sağlık sorunu, sağlıklı diyet ile beslenme, doğum öncesi süreci, hayvan terbiyesi/yetiştiriciliği, imaj oluşturma, belirli bir beceriyi öğreterek edindirme gibi pek çok farklı alanı sayabiliriz. Kişi bu uzmanlardan danışmanlık alabilir, onların bilgi ve deneyimlerinden yararlanabilir. Danışman eğer aynı zamanda koç ise koçluk yaklaşımlarını kullanabilir ancak bu sürece tavsiye, yönlendirme, bilgi paylaşımı, eğitim gibi yaklaşımlar girdiğinde bunun adı koçluk olmaz ‘Koçvari ……. Danışmanlığı’ olur.
Her uzmanlık alanı kendi alanında insanların gelişimi, yetiştirilmesi sürecine eşlik eder. Bu eşlik genellikle bilgi verme, eğitme, deneyim, başından geçen hikâye, örnek paylaşımı, tavsiye, ödev verme, takip etme ve geri bildirimde bulunmayı kapsar ise o zaman mentörlükten söz ederiz. Örneğin her yönetici aslında birlikte çalıştığı ekip üyelerinin gelişiminden sorumludur ve bilerek veya doğal olarak mentörlük yapar. Koçluk mesleğinde gelişmek isteyenler yapılandırılmış programlar kapsamında ve/veya deneyimli koçlardan mentörlük hizmeti alarak yetkinliklerini daha ileri seviyelere taşırlar. Bu süreçler yine koçluk yaklaşımlarını barındırabilir ancak adı koçluk değildir.
Burada bazı spesifik uzmanlık alanı gerektiren konuların yanına koçluk kelimesi gelmemesi gerektiğini ve koçların net olarak müşterilerini ilgili uzmana yönlendirmeleri gerekliliğinin de altını çizmek önemlidir. Bu alanların başında terapi gelir. Koçluk terapistlik değildir.
Kişinin geçmişi, psikolojik rahatsızlıkları, bağımlıklar, fobi gibi güçlü korku durumları, kısaca ayrı ve uzun eğitimli bir uzmanlık gerektiren konulara odaklanmaz. Koçluk mesleği bilgi kaynağı olarak beyin bilimi, bilişsel ve davranışsal gelişim yaklaşımları gibi pek çok alandan beslenir ancak ICF’in etik kuralları gereği de bir koç müşterisini ilgili uzmana yönlendirme konusunda sınırını iyi çizmelidir. Bununla birlikte koçluk eğitimi olan terapist bu yetkinliklerini kendi yöntemleri ile birleştirerek uygulayabilir eğer sadece koçluk yapmıyorsa o zaman bunun adı da “……. Terapisi Koçluğu” olmaz.
“Hangi alanlar koçlukta niş alanı değildir?” sorusunu cevapladığımıza göre şimdi “Hangi alanlar koçlukta sıklıkla karşılaşılan niş alanları?” sorusunun cevaplarına göz atabiliriz.
Bu alanların başında doğal olarak koçluğun profesyonel anlamda en yaygın faydalanıldığı iş yaşamı başlığı geliyor. Bu başlık kapsamında niş alanlarına genel bir çerçeve çizecek olursak;
Kariyer Yolculuğu:
Kariyerinin başında neyi seçebileceğini fark edebilme, ilerleyen aşamalarda yeni basamakları keşif, yol ve yön veya kariyer değişimi, tutkuyu fark ederek o yönde gelişim planı yapabilme, kariyer hedefleri doğrultusunda yetkinlikleri arttırma, yeni yetkinliklerin edinilmesi genel çerçevesinde hem kariyerine yeni başlayacak olan ve/veya kariyer yolculuğunda olan kişileri destekler.
Yönetsel Koçluk:
Kurumsal dünyada en çok tercih edilen alan. Özellikle lider ve yöneticilerin bu alandaki rol algılarını, becerilerini kendileri, organizasyonları ve birlikte çalıştıkları takımları için geliştirmenin yanı sıra vizyonlarını, gelecek tasarımlarını netleştirmeleri, zamanı etkili kullanmaları, verimliliklerini arttırmaları ve iş yaşam dengelerini farkındalıkla oluşturabilmelerini destekleyen alan. Aynı zamanda koç bu alanda zirve yalnızlığının paylaşıldığı nötr ve gizlilik ilkeleri ile hareket eden bir yol arkadaşı. Genel olarak yöneticiler yaş olarak kendilerine yakın ve/veya büyük, iş ve hatta yönetsel deneyimi olan koçlarla çalışmayı tercih ediyorlar. Bu niş alanında eğitim programlarına katılmak alanın incelik ve özellikli yaklaşımları açısından koçları destekler.
Takım Koçluğu:
Kurumların en çok fayda sağladıkları alan. Birlikte üretmek üzere bir arada bulunan bir takımın büyük resim, değerler ve davranışlar düzleminde hizalanması, takım gelişim aşamalarında fırtınayı aşabilmeyi başarması, verimliliği üst düzeye çıkarabilmesi, birlikte bir ortak kültür oluşturması, pekiştirmesi, birbirini daha iyi tanıyarak daha etkili iletişim kurabilmesi, takımın belli aralıklarla rutinin dışına çıkarak kendisine bakması, bir proje geliştirme süreci gibi alanlar takım koçluğunun konuları arasındadır. Bu süreç eş zamanda bir arada bulunan birden fazla kişiye koç duruşu sergileyebilme, takım dinamikleri ve süreçlerini yönetebilme becerilerini gerektirir. Koçluk programının üzerine ek eğitimle desteklenir. Ayrıca takımların ‘Çevik Takım’ olmalarını desteklemek üzere bu konuda eğitim ve deneyime sahip koçlarla da şirketlerin çevik takımlarla bu kültürü özümsemeleri, ‘Design Thinking-Tasarım Odaklı Düşünme’ yaklaşımları da bu alanın içine girer.
Liderlik Potansiyeli Gelişimi:
Genellikle liderlik yolculuğu deneyimi olan ve kişilerin liderlik yolculuğunda gelişiminde önemli olacak alanları farklı araçlarla belirleyerek o doğrultuda gelişimine, beceri edinmesine, kendisini derinden tanımasına, değerlerinin bu doğrultuda önemini fark etmesine, karar mekanizmalarını anlamasına, potansiyel bariyerlerini ve gölgelerini fark ederek onları dönüştürmeye ve verimliliğini arttırmaya yönelik koçluk alanıdır.
Satış veya Pazarlama Koçluğu:
Bu farklı alanların deneyimine sahip ve koçluk becerileri ile donanmış bir koçun eşliğinde koçluk alanın işini oluşturması ve/veya geliştirmesi, pazarlama ve satış stratejilerini özgün ve odaklı hale getirmesine eşlik eder.
Verimlilik/Performans Koçluğu:
Özellikle belli iş alanlarında ve yetkinliklerinde performansı artışı, etkili zaman yönetimi ve birim zamanda üretim verimini arttırmaya yönelik yaklaşımlarla koçluk.
İlişki Koçluğu:
İnsan bir ilişki varlığı ve yaşamda sağlıklı ilişkiler kurabilmek, sürdürebilmek, karşılıklı bir diğerine değer katabilmek önemli. Her gün çekirdek ve geniş aile, arkadaşlar, birlikte çalıştığımız insanlar, yöneticiler, meslektaşlarımız ve yaşadığımız çevrede ki insanlarla sürekli iletişim halindeyiz. Sağlıklı ve ilişkileri destekleyici iletişim koçluğu önemli bir odak alanı.
İkili ilişki dinamikleri ve süreçlerine dair özgün eğitim ile bilgi ve becerilerini geliştirmiş olan koçların iş yaşamı ilişkilerinde, aile, arkadaş, eş ilişkilerinde eş zamanlı iki veya daha fazla kişinin birlikte bir diğerini duyması, anlayabilmesi, ortak dili oluşturabilmesi, geleceği tasarlayabilmesi, farklılıklarını ve ortak noktalarını keşfedebilmesi, zorlukların üstesinden gelebilmesi, kırmızı çizgileri netleştirebilme gibi koçluk konularına alan açan önemli bir odak alanıdır.
Uzlaşı Koçluğu:
Uzlaşı yaşamın neredeyse her günü pek çok farklı alanda gereksinim duyduğumuz bir konu. Mesleği gereği her gün uzlaşı sürecinde olanlar da dahil olmak üzere bu konuya odaklı ve konu özelinde eğitim, deneyime sahip koçlarla çalışmak uzlaşı süreçlerine önemli katkı sağlar.
Ebeveyn Koçluğu:
Her ebeveyn çocuklarının gelişim ve eğitim süreçlerinde pek çok farklı alanda bilgi ve danışmanlığa gereksinim duyar bununla birlikte odak alanı bu olan koçlarla çalışmak sağlıklı ebeveyn rolünü sürdürülebilir bir şekilde deneyimlemeyi destekler.
Öğrenci Koçluğu:
Koçun nötr duruşu, yetişkin yetişkin iletişim akışı ve mesleğin gereği gizliliğe verdiği önem ile gençlerin eğitim yolculuklarına, iç disiplin, planlı olabilme, yaşın getirdiği zorluklarla baş edebilme gibi becerilerini kendi kaynakları ile yaşama yansıtma süreçlerine eşlik etmesi çok kıymetlidir. Bu koçluk alanını seçecek olanların alanın inceliklerine yönelik destekleyici eğitimleri alması önemlidir.
Kişisel Gelişim ve “Ben” alanı:
İnsan yaşamının en önemli alanı kişisel gelişim ve farkındalığın ön plana çıktığı ben alanıdır. Bu alanın ana konuları arasında “ben kimim?” sorusunun cevabı, kendini ve değerlerini fark edebilme, ‘Hayır’ diyebilme, öz değer ve sevgiyi deneyimleyebilme, duygusal dayanıklılık, her türlü kaynağını farkındalıkla kullanabilme, bedensel sağlığı sürdürebilme, geleceğe, gelişime ve değişime alan açabilme, gelecek versiyona kendini güncelleyebilme gibi konular sayılabilir. Bu konuların her biri koçun ilgisi ve deneyimi doğrultusunda koçlukta ayrı bir odak alanı olabilir.
Sağlıklı Yaşam Koçluğu:
Sağlık bireyin yaşamının fiziksel, psikolojik, çevresel tüm alanlarında bir bütün olarak kendini olumlu hissedebilme ve kendisinden hoşnut olabilme halidir. Kişinin sağlıklı olabilme halini özellikle stresin, bedene zarar verecek yiyeceklerin, zorlayıcı ve hızla değişen çevre ve yaşam koşullarının etkisinde koruyarak farkındalıkla sürdürmesini, düzenli spor alışkanlığı edinmesini destekleyen bir odak alanıdır. Pek çok ülkede sağlık koçluğu ya ayrı akredite bir eğitimdir veya koçluk eğitiminin yanı sıra koç sağlık alanında da eğitimle desteklenir.
Manevi, felsefik bir canlı olarak kapsayıcı inanç sistemimizin yanı sıra anlam arayışındayız ve farkındalığa, odağa her zaman gereksinim duyarız. Bu alan da pek çok koç için önemli odak alandır.
Yaşam Amacı- İkigai Koçluğu:
İnsan yaşamda anlam ve amaç doğrultusunda umutla yol alan bir canlı olarak bu konuları herhangi bir yaşta sorgulamaya başladığında bu alana odaklı çalışan, deneyimli bir koçla ufuk açıcı farkındalıklar yaşar.
Dönüşümsel Koçluk:
Bireyin yaşam yolculuğunda dikey gelişimine yol arkadaşlığı yapar. Koçun bu alanda koçluk yaptığı kişiye o alanı açabilmesi için kendisinin de bu alanda kendi üzerinde çalışması gereklidir.
Bu alanların yanı sıra koçluk niş alanları olarak;
Motivasyon, gelir/finans/para, yaratıcılık, emeklilik, düşünce yapısı değişimi, sanat, yazarlık, politika, büyük ebeveyn, kültürel uyum, AN farkındalığı, hedefli yaşam, başarı, disiplin geliştirme, koçlara koçluk gibi alanlar da sayılabilir.
Sonuç olarak temel koçluk yeterliliklerini geliştirmiş bir koçun kendi ilgi alanına göre bir veya birkaç alana odaklı çalışması, bu alan veya alanlarda daha fazla deneyime sahip olarak zaman içinde ustalaşmasını destekler. Bazı niş alanları özel tasarlanmış eğitim gerektirir. Bir alan seçmeden yapılan koçluklarda koçların bu hassasiyeti göstermeleri de önemlidir. Koçluk yaklaşımları ile bir kişiye derin düşünme alanını açan koçlar da eş zamanlı olarak kendi insan potansiyeli gelişimlerini desteklerler.
KAYNAK : Dr. Zerrin Başer Tarafından kaleme alınan makale COACH MAGAZINE dergisinin 08. sayısında (Ekim 2022) yayınlanmıştır.
